We weten allemaal dat leiders regelmatig te maken hebben met tegenstrijdige uitdagingen; de paradoxen in leiderschap. Hoe gaan we om met die tegenstellingen? In dit artikel leg ik uit wat paradoxaal leiderschap inhoudt en noem ik enkele voorbeelden van belangrijke tegenstellingen, waar we als leider mee te dealen hebben.
Tegenstellingen in het leiderschap
Als ik denk aan veel voorkomende tegenstellingen, dan denk ik aan de noodzaak om nieuwe producten te ontwikkelen, terwijl ook het huidige productportfolio verbeterd moeten worden. Of ik denk aan enkele forse reorganisaties met verlies van arbeidsplaatsen, terwijl je ook moet blijven investeren in de (leiderschaps)ontwikkeling van jouw teamleden. In deze tijd van toenemende complexiteit en voorspelbaarheid zullen organisaties met leiders aan de top die weten om te gaan met paradoxen overleven. Waar het om gaat, is om een stabiele oplossing te vinden binnen de paradoxale uitdagingen.
Leiderschap gaat om het omgaan met tegenstellingen, ook weleens in het Engels “Both/And leadership” genoemd, “Beiden/En leiderschap”. Leiderschap en leiderschapsontwikkeling kunnen niet voorbijgaan aan dit belangrijke thema: de paradoxen in leiderschap. Niet voor niets krijg ik de vraag: “hoe ga ik om met vertrouwen, terwijl ik ook wil controleren?”. Ook hier geldt: het is niet of/of, het is en/en. Het gaat hier uiteindelijk om het realiseren van een evenwicht.
Nobelprijswinnaar (natuurkunde) Niels Bohr heeft ooit gezegd: “Wat mooi dat we een paradox hebben ontdekt. Daardoor hebben we nu hoop dat we voortgang zullen boeken”.
Veel voorkomende paradoxen van leiders
Prof. Dr. Jaap J. van Muijen, hoogleraar psychologie, noemt een aantal veel voorkomende paradoxen van leiders. Het zijn thema’s waar ik zelf met leiders en hun teams momenteel vaker mee te maken heb:
- Verandering is noodzakelijk, maar kan uitmonden in het veranderen omwille het veranderen, waardoor uiteindelijk geen enkele verandering succesvol wordt geïmplementeerd. Een organisatie geeft de innovatie geen kans om te beklijven. Na een verandering is een tijd van rust en reflectie nodig om medewerkers, leveranciers en klanten te laten wennen aan en te werken in de nieuwe situatie.
- Aandacht en investeren in medewerkers is cruciaal voor het verkrijgen van commitment in de uitvoering van de taken om zodoende doelen te realiseren. Teveel nadruk op betrokkenheid en verbondenheid kan tot gevolg hebben dat de organisatie ineffectief en inefficiënt wordt. Een leider is dermate geïnvolveerd met het wel en wee van zijn medewerkers dat hij hen niet meer verantwoordelijk durft te houden voor slecht presenteren.
- Het realiseren van doelen is uitermate belangrijk. Het louter nastreven van doelen kan ertoe leiden dat medewerkers uitgeblust raken en in een toestand van overspannenheid (of burn-out) raken, waardoor de doelen niet meer gerealiseerd zullen worden.
Laten we eens kijken naar een aantal belangrijke tegenstellingen, die een belangrijke rol spelen binnen leiderschap.
Hard op de inhoud, zacht op de relatie
Leiderschap gaat niet uitsluitend om eenzijdige besluitvorming en om het verstrekken van opdrachten, maar gaat om het leren kennen van en het omgaan met relaties: medewerkers, klanten en leveranciers. Tijd en energie stoppen in het leren kennen van jouw teamleden, levert heel veel op en fungeert als een accelerator om taken sneller en moeitelozer voor elkaar te krijgen. In kunnen spelen op het gedrag en de drijfveren van jouw mensen versnelt uiteindelijk het resultaat. Mensen voelen zich gewaardeerd en gekend en willen graag (blijven) werken binnen jouw organisatie. De beste leiders zijn in staat om medewerkers onder zich tot leiders te laten groeien.
Daarnaast is het belangrijk om duidelijk (‘hard’) te zijn op de inhoud door feedback te geven op gedrag en prestaties.
Je leert het snelst door te doen
We kunnen eindeloos lezen en cursussen volgen, maar met gewoonweg ‘doen’ wordt de snelste leercurve bereikt. Vandaar dat ik inzichten en leren altijd meteen in de praktijk laat implementeren. Leren en doen, leren en doen. En nog beter is dat het geleerde weer wordt overgedragen. Mijn ervaring is dat je van het geven van instructies of lesgeven zelf nog meer leert. Je leert daarbij wat je nog niet geheel onder de knie hebt en het geleerde wordt nog meer verinnerlijkt.
Successen en fouten
Een lastige, zeker in onze maatschappij, waar de focus sterk is gericht op succes. Falen zou een goede leraar moeten zijn, in plaats van het einde. Goede leiders weten hoe zij met falen omgaan en hoe zij hun medewerkers daarin begeleiden. Falen lijkt het tegenovergestelde van succes, maar dat is het niet. Het tegenovergestelde van succes is het nalaten om te leren en te ontwikkelen. Als mislukkingen gedeeld worden met elkaar (en de leider geeft hierin het voorbeeld) en er wordt gedeeld hoe en wat je er van geleerd hebt, dan draagt dat bij tot ontwikkeling van individuen en van de organisatie. En er kan samen besproken worden hoe een fout een volgende keer voorkomen kan worden.
Verandering en controle
Vaak zie ik dat veranderen het motto is. Dat vraagt om een innovatieve cultuur. Maar als er onvoldoende beheersing van de processen aanwezig is, dan monden de veranderingen uit in chaos. Andersom komt ook voor: te veel regelgeving (bureaucratie) doet benodigde verandering verstarren en tot stilstand komen. Dan is het belangrijk om te onderzoeken welke regels echt nuttig zijn en welke regels overbodig zijn.
Ontwikkel je aanzien door bescheidenheid
De grootste leiders zijn bescheiden, zijn nederig. Zij kloppen zichzelf niet op de borst en strijken niet met de eer. Zij doen wat zij moeten doen en tonen hun waardering voor de kracht van anderen en stellen zich kwetsbaar op over hun tekortkomingen. Leiders die nederig zijn, staan ook open om te leren van hun medewerkers en zijn doorgaans betere luisteraars. Ze hebben een attitude dat zij altijd iets kunnen leren van een ander. Kijk naar Richard Branson. Hij heeft altijd een notitieboekje bij zich, omdat hij er altijd vanuit gaat dat hij van een ontmoeting iets kan leren. Als een leider succesvoller wordt is het een kunst om deze bescheidenheid te blijven behouden.
Om ontwikkeling te versnellen, is vertragen het credo
Groei van leiders en hun teamleden is gebaat bij tijd voor reflectie. En dat is een paradox en een uitdaging in relatie tot de hectiek waarin de meesten van ons zich zakelijk bevinden. Reflectie hoeft niet lang te duren, vaak helpt het bijvoorbeeld al om kop koffie of thee te drinken op een andere plek dan op kantoor. En bijvoorbeeld aantekeningen te maken in een notitieboekje. Keith Cunningham (business coach) noemt deze tijd “Thinking Time”: in die gecreëerde reflectietijd stel je jezelf ontwikkelvragen. “Wat is er nodig om…. Hoe kan ik….?” Zoek voor jezelf uit wat het beste tijdstip voor jou is voor reflectie en kijk of je dat ook structureel kunt plannen.
Paradoxaal leiderschap en mindset
Het moderne leiderschap heeft dus te dealen met deze paradoxen, het hoort erbij.
Het omgaan met die dualiteit vraagt om zorgvuldigheid, dialoog en een onderzoekende geest. Het is de combinatie vinden tussen zakelijkheid en duidelijkheid enerzijds en de menselijke maat anderzijds. Van een leider wordt aan de ene kant verwacht dat hij of zij focus houdt op de resultaten en controle en aan de andere kant wordt verwacht dat hij of zij de medewerkers weet te inspireren. Het is “Beiden/En”! Goede leiders – Golden Leaders – overzien de paradoxen en kunnen daarnaar handelen. Omgaan met tegenstellingen betekent per definitie verandering van de mindset van de leider. Want om beide tegenstellingen te omarmen is het van belang dat men het hebben van sterke oordelen of aannames achterwege laat en een meer onderzoekende geest heeft. Als het één goed is, is het andere dus niet (meer) per definitie fout. En dat is een andere mindset.
Paradoxaal leiderschap is het creëren van dynamisch evenwicht
Leiders moeten als het ware consistent zijn op het gebied van inconsistentie en dat adequaat weten te managen. Leiders die dit kunnen, ervaren dat zij meer en beter in staat zijn om alternatieve oplossingen aan te dragen. Het is als het ware een permanente zoektocht naar een dynamisch evenwicht. Dat is de kern van paradoxaal leiderschap.
Leiderschapsontwikkelingstrajecten zullen aandacht moeten blijven schenken aan het omgaan met paradoxen. De ontwikkeling naar paradoxaal leiderschap vraagt een hoge mate van zelfbewustzijn (een EQ kwaliteit), een onderzoekende geest naar de eigen drijfveren en motieven en het vereist lef om hierin keuzes te maken.
Wil je meer lezen? Lees dan mijn boek “Mijn beste team ooit! In 7 stappen naar Golden Leadership“. Of wil je weten hoe jij je Leiderschap verder kunt ontwikkelen? Neem dan nu contact met me op!
